Wiosną o książkach - część 3 (co czytamy naprawdę)

Sobotni wieczór spędzony z książką – wspaniała perspektywa. Jeszcze lepiej, kiedy mówią o książkach w telewizji! Dwie i pół godziny programów o poświęconych literaturze to nie byle co. Tyle właśnie czasu spędziłam przed telewizorem w Noc Książki, kiedy to BBC zafundowało widzom ucztę złożoną z krótkiego programu o World Book Night („A Million Books For Free”, czyli „Milion darmowych książek”) – poświęconego książkom wybranym, wolontariuszom rozdającym i samej imprezie, a także dwóch bardzo interesujących programów: „The Books We Really Read” i „New Novelists: 12 of the Best from The Culture Show”. Siedziałam więc przed telewizorem i pławiłam się w tym dostatku.

„The Books We Really Read” czyli „Książki,które naprawdę czytamy”, prowadzony był przez Sue Perkins, znaną prezenterkę i komediantkę. Perkins poruszyła w nim bardzo ciekawą kwestię: dlaczego ludzie czytają popularne powieści z listy bestsellerów? Sama przyznała, że jej upodobania literackie są zupełnie inne, a w tym programie starała się dowiedzieć dlaczego ludzie czytają jak to on określa „literaturę lotniskową”. Jako przykładowe gatunki powieści, które znajdują się wciąż na listach bestsellerów, Perkins wybrała powieść sensacyjną, kryminał, romans i chick-lit. Każdy z tych gatunków została omówiony na przykładach najpopularniejszych autorów, a ci współcześni sami wypowiadali się o swoich książkach. Mieliśmy więc szansę usłyszeć co ma do powiedzenia o swoich książkach Ian Rankin, autor książek o detektywie Rebusie, Lee Child, autor serii o Jacku Reacherze, czy Sophie Kinsella, autorka popularnej serii o Zakupoholiczce Becky Bloomwood. Pojawiły się też archiwalne nagrania wywiadów z Agathą Christie, Jilly Cooper, Barbarą Cartland.

Sue Perkins rozmawiała też z fanami wspominanych popularnych powieści, pytając ich o przyczynę popularności ich ulubionych książek i ich własne wrażenia. Jako składniki niezbędne bestselleru wymieniano najczęściej interesującą fabułę i postacie. Czytelnicy opowiadali więc o wciągających historiach, które dostarczają im dreszczyku emocji, lub potrafią rozśmieszyć. Mówili też o tym, w jaki sposób książki o ludziach którzy wiodą zupełnie odmienne od nich życie potrafią zaoferować odpoczynek od rzeczywistości, lub przeciwnie, opowiadali o tym w jaki sposób mogą się utożsamić z ich ulubionymi postaciami.

Ktoś zwrócił mi uwagę na to, że prowadząca pominęła zupełnie powieści science fiction (pod które można by było podciągnąć też fantasy, horror i powieści paranormalne), które również cieszą się niebywałą popularnością. Na przykład powieści Terry'ego Pratchetta zwykle znajdują się w czołówce list najlepiej sprzedawanych książek. Szkoda, że ten gatunek został pominięty, bo warto by też o nim usłyszeć zwłaszcza w kontekście obecnej fascynacji powieściami o wampirach, a wcześniej Harry'm Potterem.

Rozmowy z autorami dotyczyły też różnic między betsellerami z półki literatury popularnej (popular fiction), które uważa się często za niższą kategorię, a literackimi powieściami (literary fiction), które zwykle zdobywają nagrody literackie, ale nie są tak popularne. Popular and literary fiction stanowią według autorki dwa odmienne bieguny literackie – ta pierwsza jest związana z sukcesem finansowym, druga z sukcesem literackim. Sue Perkins przyznała, że jej ulubioną powieścią jest „Zbrodnia i kara” Dostojewskiego, książka poruszająca istotne kwestie moralne, ale nie będąca porywającą wciągającą opowieścią. Na zakończenie stwierdziła, że chociaż jej upodobania czytelnicze skłaniają się w stronę książek napisanych w misterny sposób wspaniałym językiem, to chciałaby zobaczyć w nich też porywającą fabułę, która wciągnie czytelnika od pierwszych stron, nie pozwalając się oderwać od książki.

Przyznam się, że kiedy obejrzałam ten program po raz drugi na iplayerze, trochę inaczej go odebrałam. Przede wszystkim rzucił mi się w oczy – czy raczej w uszy – protekcjonalny ton, jaki przybierał Lee Child, mówiąc o tym, że autorzy bestsellerów potrafią pisać, że znają wszystkie „wielkie” słowa, które znają inni autorzy, ale decydują się ich nie używać. Wydaje mi się, że chciał pokazać w niezbyt miły sposób, że chociaż inni pisarze osiągają uznanie literackie, on i jemu podobni zarabiają na powieściach kupę kasy... Tak samo Sophie Kinsella brzmiała dla mnie nieco snobistycznie opisując powieści chick-lit jako „inteligentne, dowcipne powieści o współczesnych kobietach, które poruszają ważne kwestie pod płaszczykiem humoru”. Co by jednak powiedzieć o książkach i o ich różnych gatunkach, najważniejsze jest to, że ludzie czytają. Cieszy mnie i to, że na angielskich listach bestsellerów pojawiają się obok stale obecnych tam gatunków książek także bardziej „literackie” powieści, jak na przykład Kazuo Ishiguro, Hilary Mantel czy Rose Tremain. A po obejrzeniu programu pożyczyłam z biblioteki pierwsza powieść Lee Childa o Jacku Reacherze, żeby przekonać się, czy zna on te „wielkie słowa”, o których wspomina w programie...

Ps. Kolejny odcinek Wiosną o książkach już jutro, a w nim ostatni z programów z Nocy Książek.