Magda Szabo - "Tajemnica Abigel"

Dawno temu, dziecięciem będąc, przeczytałam jedną książkę Magdy Szabo, „Bal maskowy”. Do jej powieści powróciłam dopiero zupełnie niedawno, przy okazji lektury „Świniobicia”. Polowałam też dość długo na jedną z najbardziej znanych jej książek, tajemniczą i nieuchwytną „Tajemnicę Abigel”, aż wreszcie doczekałam się wznowienia. (Muszę przyznać, że mile zaskoczył mnie też rozmiar tej powieści – po cieniutkim „Świniobiciu” spodziewałam się, że i „Tajemnica Abigel” będzie niewielkich rozmiarów!) Miałam wobec tej książki spore oczekiwania, a wiadomo, że kiedy się na jakąś książkę niecierpliwie czeka, kiedy bardzo chce się ją przeczytać, nie trudno o rozczarowanie. Na szczęście okazało się, że powieść Magdy Szabo jest wciągająca, bardzo dobrze napisana i szalenie mi się spodobała...

Główną bohaterką osadzonej w latach 40 ubiegłego wieku „Tajemnicy Abigel” jest młoda Węgierka, Gina Vitay, nieco rozpieszczona córka generała, która z ekscytującego Pesztu niespodziewanie zostanie przez ojca wysłana do odległej, surowej i pełnej dziwnych zwyczajów szkoły z internatem. Jej życie na pensji biskupa Matuli – kalwińskiej szkole dla dziewcząt, odgrodzonej od reszty miasta grubymi murami - różni się tak znacznie od tego, do czego Gina przywykła w swojej dawnej szkole, że dziewczynie bardzo trudno jest odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Odrzuca więc przyjaźń nowych koleżanek, buntuje się przeciwko sztywnym zasadom i zakazom i przeżywa prawdziwy młodzieńczy bunt – do czasu, kiedy wreszcie dowiaduje się, dlaczego została na pensję wysłana, kiedy poznaje tajemnice swojej nowej szkoły i jej mieszkanek, i kiedy okazuje się, że jej dzieciństwo bezpowrotnie dobiegło końca. 

„Tajemnica Abigel” to przede wszystkim powieść o dojrzewaniu w trudnych czasach, o przyjaźni i oparciu, jakie ona daje. Szabo pokazuje świetnie zmiany, jakie zachodzą w głównej bohaterce, jej bunt, powolne pogodzenie się z własną sytuacją i wreszcie bolesne zrozumienie prawdy o swoich najbliższych, ludziach, którzy ją otaczają i o tym, co tak naprawdę dzieje się w jej kraju. Dorastanie Georginy Vitay jest bardzo ciekawie skontrastowane z niewinnością i pewną dziecinnością większości jej koleżanek. Gina jest od nich zdecydowanie inna – po pierwsze odróżnia ją jej swobodniejsze zachowanie, wyniesione z poprzedniej szkoły, jej niewinna, ale zakazana miłość do porucznika Kuncza, wreszcie, z czasem, także jej świadomość polityczna. Gina nie jest miłą bohaterką – początkowo jawi się raczej jako rozkapryszona, nieco zarozumiała dziewczynka, której zachowanie tylko częściowo usprawiedliwia to, że czuje się w swojej nowej szkole samotna i niezrozumiała. Dopiero jej przeżycia na pensji powodują, że Gina dorośleje, poważnieje, zaczynia doceniać, jak ważna jest dla niej przyjaźń,zaczyna też inaczej patrzeć na swoje koleżanki. Szabo mocno eksponuje poczucie wspólnoty, jakie łączy szkolne koleżanki, żyjące w zamkniętej, małej społeczności. W tak odizolowanej grupie małe drobiazgi odgrywają ważna rolę, liczy się każdy gest, każde wypowiedziane słowo. Uczennice wspierają się wzajemnie, ale potrafią też chować urazę! Również postacie nauczycieli i diakonis to interesująca zbieranina charakterów – choć oczywiście Szabo koncentruje się przede wszystkim na trójkącie Konig - Zuzanna – Kalmar, który dodaje książce dodatkowego smaczku, ciekawe jest też to, jak zmienia się stosunek Giny do jej wykładowców, kiedy zaczyna lepiej rozumieć polityczną sytuację Węgier.

Szabo pisze bowiem o ruchu oporu, który na Węgrzech zawiązał się przeciw III Rzeszy, z którą Węgry podpisały porozumienie, a która w marcu 1944 roku wkroczyła na ziemie węgierskie. Wojna w „Tajemnicy Abigel” widziana jest z punktu widzenia dziewczyny – najpierw jako niedogodność - rozstanie z ukochaną guwernantką-Francuzką, wojenne oszczędności, walki na dalekim froncie, potem, stopniowo, ujawnia się w całym swoim okrucieństwie i brzydocie - prześladowania Żydów, zniknięcie ojca Giny, poszukiwania członków cywilnego ruchu oporu. Pensja Matuli jest jak twierdza, za której murami wojenne działania toczą się swoim torem, w bezpiecznym schronieniu grubych murów szkoły o wojnie dowiadujemy się tylko z fragmentów rozmów, z patriotycznych lekcji.

Zastanawia mnie, czy pensja biskupa Matuli, gdzie toczy się akcja powieści Szabo, ma jakiś odpowiednik w rzeczywistości? By przedstawić tak interesującą szkołę, trzeba moim zdaniem mieć wyjątkowo bujną wyobraźnię, lub oprzeć się na własnych doświadczeniach – być może pierwowzorem była żeńska szkoła, w której Szabo pracowała jako nauczycielka? Bardzo lubię powieści o szkołach z internatem, ale pensja przedstawiona w „Tajemnicy Abigel”, różni się zdecydowanie od szkół opisywanych w innych książkach! Uczennice są niezwykle zdyscyplinowane, w szkole panuje bardzo surowy rygor, dziewczynki mają czas wypełniony co do minuty i bardzo w nim mało miejsca na swobodne rozmowy, czy zabawy – zwykle nawet te są dozorowane i kontrolowane. Niebywale dużą uwagę poświęca się nauce, nie ma więc czasu na frywolność, co widać także w jednakowym, brzydkim ubiorze szkolnym, braku jakichkolwiek osobistych, nieprzepisowych drobiazgów. Uniformizacja wychowanek szkoły jest pełna i kompletna. Czasem wydawało mi się, że to nie dziewczęta maszerują ulicami miasta, a zdyscyplinowana armia robotów! A jednak, mimo iż się to może wydawać niemożliwe, w szkole Giny znajduje się miejsce i na niewinne dziewczęce sekrety, i na zabawy, psikusy wyrządzane wykładowcą, i na prawdziwą przyjaźń. Nad dziewczynkami sprawuje bowiem pieczę tajemniczy posąg Abigel, legendarna opiekunka uczennic, która pomaga im w rozwiązywaniu ich różnych problemów, a nawet potrafi czynić cuda.

Gorąco zachęcam wszystkich do przeczytania „Tajemnicy Abigel” - jest to powieść zupełnie odmienna od „Świniobicia”, mojego pierwszego spotkania z Magda Szabo. Ta świetna „młodzieżówka” to książka, którą pochłania się z wielką przyjemnością i napięciem. Co prawda nie ma w niej tak skondensowanych emocji jak w „Świniobiciu”, ale mimo wszystko fantastycznie się ją czyta, przeżywa i kibicuje głównej bohaterce. Polecam „Tajemnicę...” wszystkim i potwierdzam, że to książka wyjątkowa!