O mazurskiej wsi z uczuciem... (Kazimierz Orłoś, "Dom pod Lutnią")

Jak już wielokrotnie wspominałam, życie wiejskie to dla mnie zupełna niewiadoma. Jestem miejskim dzieckiem, a wakacje spędzaliśmy najwyżej w małych miejscowościach, w górach lub nad morzem, więc krowy nigdy nie macałam, a sianokosy znam li i jedynie ze słyszenia. A przy tym jestem straszliwie wygodna, miasto uwielbiam, uwielbiam też wszelakie miejskie wygody. Może dlatego ciągnie mnie do tych „wiejskich” książek, powieści, których akcja dzieje się na wsi, które opowiadają o życiu prostym, zgodnym z rytmem natury...

A jednak „Dom pod Lutnią” Kazimierza Orłosia to zupełnie inna powieść. Pierwszy raz wpadła mi w oko przy okazji wyszukiwania nowości w internetowych księgarniach. Potem przeczytałam o niej na blogu moni-libri (i chyba gdzieś jeszcze?) i przepadłam. Błyskawicznie ściągnęłam książkę na kindla i spędziłam kilka kolejnych dni zaczytując się w niej po uszy.

Bohaterem „Domu pod Lutnią” nie jest kolejna kobieta szukająca rozwiązania swoich problemów w przeprowadzce, zmianie życia i przewartościowaniu swych poglądów na życie. Jest nim mały chłopiec, którego matka powierza opiece dziadka mieszkającego w mazurskiej wiosce – jest bowiem rok 1949, jego ojciec został właśnie aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa, a nagonka za pozostałymi członkami AK wciąż trwa. Tymczasem dziadek małego Tomka, przedwojenny pułkownik, który okres wojenny spędził w niemieckim obozie jenieckim, po wojnie wyjechał na Mazury, nie mogąc odnaleźć się w nowej, powojennej rzeczywistości. W Warszawie pozostawił żonę i córkę, z którymi utrzymuje bardzo sporadyczny kontakt. Mały Tomek powoli zaprzyjaźnia się z dziadkiem, poznaje nowych kolegów, idzie do szkoły...

„Dom pod Lutnią” topowieść bardzo klimatyczna, napisana pięknym, plastycznym, choć prostym językiem. Opowieść toczy się niespiesznie, czytelnik powoli zanurza się w opisywany przez autora świat. Dni leniwie upływające na nauce i zabawie, spacery nad jezioro, do lasu, wieczory spędzane na wpatrywaniu się w rozgwieżdżone niebo – życie w malutkiej mazurskiej wiosce ma swój rytm, swoje zwyczaje, swoją magię. Mazury, które (jak się doczytałam na stronach internetowych) w twórczości autora są zwykle ukazywane jako kraina niemal idylliczna, tu również ukazane jako miejsce szczęśliwe, przynoszące ukojenie i spokój. Ludzie są serdeczni i pełni ciepła, choć nie zawsze potrafią się otworzyć. Poczucie wspólnoty pomaga przetrwać pewne niepewności ciężkie czasy, pozwala ułożyć życie na nowo, po wojennych zawieruchach odnaleźć własne miejsce i odrobinę szczęścia. Jest też miłość, która pojawia się niespodziewanie, nie zważa na konwenanse i ludzkie gadanie. Miłość, która przynosi ukojenie, jest prosta i szczera.

Jednak powojenne Mazury w książce pana Orłosia to tylko pozornie sielankowa wieś. Tak naprawdę Lipowo jest prawdziwym tyglem, w którym mieszają się wszelkie narodowości, języki i religie. Mieszkają tu bowiem rdzenni Mazurzy, przesiedleni Ukraińcy, Polacy, Niemcy... Niektórzy czują się tu bardzo obco, starają się odnaleźć w tej „dziczy” namiastkę dawnego życia, inni, jak pułkownik Bronowicz, właśnie tutaj znaleźli swój dom. Do tego dochodzi świetnie ukazane tło społeczne i polityczne powieści – powojenne lata to dla wielu okres niepewności i poczucia klęski. Nawet w maleńkiej wiosce wszechobecna władza ludowa patrzy wszystkim na ręce, życie utrudniają bezsensowne nakazy, wizytacje, pełno jest też ludzi chciwych i bezlitosnych, który mają na uwadze jedynie własne potrzeby. Tymczasem w pobliskich lasach wciąż jeszcze trwa partyzancka walka o wolność, pojawiają się tajemniczy przybysze, by nagle zniknąć po drugiej stroni rzeki. Kruche szczęście można tak łatwo zniszczyć bądź odebrać.

Również drugi, obok Tomka, bohater „Domu pod Lutnią”, pułkownik Bronowicz, nie jest postacią kryształowo czystą – chociaż autor ukazuje go jako mężczyznę sprawiedliwego, pełnego godności i siły, to jego rodzinne związki są bardzo skomplikowane, a jego postępowanie nie zawsze bez skazy. A jednak to człowiek, z którym czytelnik potrafi się utożsamić, potrafi go zrozumieć, współczuć mu. To prawdziwy przedwojenny dżentelmen, ułan, żołnierz kawalerii, którego wojna pozbawiła złudzeń i który nie potrafi się odnaleźć w tej przerażająco nieraz odmiennej rzeczywistości. Starając się żyć w zgodzie z własnym sumieniem, nie zawsze jednak może zachować się tak, jak mu nakazuje honor i poczucie odpowiedzialności. Czasem silniejszy jest instynkt samozachowawczy, pragnienie spokoju i zapomnienia.

Gdzieś w internetowym opisie tej książki przeczytałam, że to powieść o „doświadczaniu szczęścia w nieszczęśliwych czasach” - myślę, że to bardzo trafne podsumowanie „Domu pod Lutnią”. To powieść ciepła, klimatyczna, pełna emocji, nie tylko historia o dorastaniu, ale i o jesieni życia, spokojnej i pogodnej, o miłości, która przychodzi niespodziewanie i potrafi tak wiele ofiarować. „Dom pod Lutnią” to nostalgiczna opowieść o krainie, której już nie ma, o świecie, który istnieje już tylko właściwie w opowieściach naszych dziadków. To książka napisana z potrzeby serca, po to, by zachować w pamięci ludzi ten krótki wycinek historii i ten piękny zakątek świata.

Przyznam się wam jeszcze do czegoś – nigdy nie byłam na Mazurach. Znam je tylko z książek. I chociaż podobno, według wielu osób, Mazury zmieniły się nie do poznania, skomercjalizowały i uturystyczniły, to bardzo chciałabym tam kiedyś pojechać, na własnej skórze przekonać się, jaki właściwie jest ten piękny zakątek Polski. Na pewno są jeszcze gdzieś jakieś miejsca, w których ten dawny czar przetrwał. A jeśli mi się to nie uda, to cieszę się, że przeczytałam właśnie tę książkę.